Noyabrın 3-də  Astanada  keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının 10-cu  yubiley sammiti türk ölkələrinin
bu birlik çərçivəsində əlaqələrini genişləndirmək və möhkəmləndirmək  arzusunun daha bir  sübutudur.
Azərbaycan üçün TDT-a üzv ölkələrlə əməkdaşlıq sahəsi onun xarici siyasətinin prioritet istiqamətlərindən
biridir. Bunu Bakının ötən illər ərzində qardaş ölkələri sıx birləşdirmək üçün mühüm  səylər göstərmişdir.
Prezident İlham Əliyev türkçülük, türk dövlətlərinin birliyi, türk dünyasının güclənməsi ideyasını sözdə deyil,
öz real fəaliyyəti ilə gerçəkləşdirir. Təsadüfi deyil ki, Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının (Türk Şurası)
yaradılması haqqında saziş məhz Azərbaycanda imzalanmışdır. 2009-cu ildə Naxçıvanda keçirilən sammitdə
Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkiyə başçıları bu sazişə imza atdılar. İllər keçdikcə əlaqələr
genişləndi və 2021-ci ilin noyabrında bu qurum  Türk Dövlətləri Təşkilatına çevrildi və üzv ölkələrin sayı artdı.
Belə ki, TDT-nin əsas üzvləri olan Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistanla yanaşı,
Türkmənistan və Macarıstan təşkilata müşahidəçi üzv ölkələr kimi qoşuldu.  Bu gün türk dünyası 200
milyondan çox insanın yaşadığı geniş bir ərazini əhatə edir. Və TDT-na üzv olan ölkələrin coğrafi mövqeyinə
diqqət yetirsək, onların şərqdən qərbə uzanan və Orta Dəhliz təşkil edən nəqliyyat marşrutu üzərində
yerləşdiyini  aydın şəkildə görmək mümkündür. Şərqlə Qərbin qovşağında yerləşən Azərbaycan yüksək tranzit
potensialına görə bu marşrutda həlledici rol oynayır. Prezident İlham Əliyev TDT çərçivəsində əməkdaşlığa
baxışını belə izah edir: “Türk dünyası böyük bir ailədir. Bir-birimizin milli maraqlarını nəzərə alaraq, biz
bundan sonra da qarşılıqlı dəstək və həmrəylik nümayiş etdirməliyik. Siyasi, iqtisadi, ticarət, mədəniyyət,
nəqliyyat, enerji, kənd təsərrüfatı və turizm, o cümlədən rəqəmsal transformasiya ilə yanaşı, biz təhlükəsizlik,
müdafiə və müdafiə sənayesi kimi sahələrdə də əməkdaşlığı intensivləşdirməliyik”.
Azərbaycan dövlətinin başçısının bu bəyanatı bu gün TDT-na üzv olan ölkələr arasında münasibətlərdə
öz əksini tapır. ümumi sahəsi 4,8 milyon kv. km, ÜDM-i 1,4 trilyon dollar və ticarət dövriyyəsi 855 milyard
dollardan çox olan türk dövlətləri nəhəng iqtisadi və müasir hərbi potensiala, enerji resurslarına və nəqliyyat
marşrutlarına malikdir. Qlobal ticarət dövriyyəsinin 2,4%-i, dünya ÜDM-nin 1,6%-i türk ölkələrinin payına
düşür. Dünyada baş verən son hadisələr fonunda Azərbaycanın yerləşdiyi Orta Dəhlizin əhəmiyyəti artır.
Prezident İlham Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində Azərbaycanda müasir nəqliyyat-logistika
infrastrukturu yaradılıb. Bu gün Orta Dəhliz üzrə yükdaşımaların həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artır.Azərbaycan
Prezidentinin uzaqgörən siyasəti nəticəsində ölkəmizdə müasir nəqliyyat-logistika infrastrukturu yaradılıb. Bu
gün Orta Dəhlizlə yükdaşımaların həcmi nəzərəçarpacaq dərəcədə artmaqdadır. Təsadüfi deyil ki, 2023-cü ilin
yanvar-avqust aylarında Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu üzrə yükdaşımaların dinamikası ötən ilin
müvafiq dövrü ilə müqayisədə 85,3 faiz artaraq 1,7 milyon tondan çox olmuşdur. Azərbaycanın Türk dövlətləri
ilə ticarət dövriyyəsinin yaxın illərdə 15 milyard dollaradək artırılması hədəflənir. 2022-ci ildə Azərbaycanla
Türk dövlətləri arasında ticarət dövriyyəsi əvvəlki illə müqayisədə 70 faiz artaraq 7 milyard 170 milyon dollar
təşkil edib. 2023-cü ilin yanvar-iyul aylarında isə Azərbaycanın Türk dövlətləri ilə ticarət dövriyyəsi 5 milyard
666 milyon dollar təşkil edib. Bu göstərici ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 41,9 faiz çoxdur. Həmin
dövrdə Azərbaycanın Türkiyə ilə ticarət dövriyyəsi illik müqayisədə 40,5 faiz, Qazaxıstanla 32 faiz,
Türkmənistanla 3,6 dəfə, Qırğızıstanla isə 4,8 dəfə artmışdır.
Elə Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türk Dövlətləri Təşkilatının “Astanada keçirilən 10-cu
yubiley Zirvə görüşündə bu yanaşmadan çıxış edərək çox vacib mesaj səsləndirdi: “Naxçıvanı Azərbaycanın
qərb rayonları ilə birləşdirəcək nəqliyyat xəttinin həyata keçirilməsi də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Xəttin
açılması həm bölgədəki bütün ölkələrin rifahına mühüm töhfə verəcək, həm də Türkiyəni dədə-baba yurdumuz
olan Orta Asiya ilə birləşdirəcək. Bu prosesin uğurla başa çatması üçün biz Türk dünyası olaraq Azərbaycana
dəstəyimizi davam etdirməliyik”.
Bu gün TDT dünya ölkələri tərəfindən mötəbər struktur kimi tanınır və üzv dövlətlərin sıx əməkdaşlığı
və birgə səyləri sayəsində təşkilatın çəkisi hər gün artır. Azərbaycanın həm təşkilat daxilində, həm də ikitərəfli
əsasda üzv ölkələrlə sıx əlaqələri var və TDT-na  üzv olan ölkələr arasında sıx dostluq və qardaşlıq
münasibətlərinin mövcudluğu və onların bir-birini dəstəkləməsi bu təşkilatın inkişaf perspektivlərini müəyyən
edən əsas amillərdən biridir.  Beləliklə, 2020-ci il Vətən Müharibəsi zamanı türk dövlətləri Azərbaycanın haqlı
mübarizəsini dəstəklədilər, baxmayaraq ki, onların bəziləri Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının
üzvüdür. Özbəkistan, Qırğızıstan və Qazaxıstan Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində özünü elan etmiş rejimin
keçirdiyi “prezident seçkiləri”ni tanımadıqlarını bildiriblər. Azərbaycanın Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda
apardığı bərpa və yenidənqurma işlərinə Türk Dövlətləri Təşkilatlarına üzv dövlətlər də öz töhfələrini verirlər.
Bu baxımdan Füzulidə özbək xalqının hədiyyəsi olaraq tikilmiş Mirzə Uluqbek adına 1 nömrəli tam orta
məktəbi, Qazaxıstandan Füzulidə də tikiləcək Kurmanqazı adına Yaradıcılığın İnkişafı Mərkəzini, Azərbaycan-
Türkiyə Cəbrayılda Beynəlxalq Meşə Tədris Mərkəzi, Zəngilanda “Ağıllı kənd” Dost Aqroparkının kənd
təsərrüfatı kompleksi yaradılmışdır. Bu ilin fevralında Türkiyədə baş vermiş dağıdıcı zəlzələnin nəticələrinin
aradan qaldırılmasında Türk Dövlətləri Təşkilatı ölkələrinin dəstəyini də qeyd etmək lazımdır. Beləliklə, tam
əminliklə deyə bilərik ki, ortaq köklər, tarix və mədəniyyət, milli dəyərlər, eləcə də üzv ölkələr arasında
qarşılıqlı dəstək, mövcud potensial və həyata keçirilən layihələr bu təşkilatın rolunu daha da artırır, onu aparıcı
beynəlxalq təşkilatlardan birinə çevirir.      Prezident İlham Əliyev vaxtilə Türk Dövlətləri Təşkilatlarının
 perspektivlərini yüksək qiymətləndirib: “Bu təşkilatın gözəl gələcəyi var. Çünki o, təbii müttəfiqlərə əsaslanır,

tarix, mədəniyyət və adət-ənənələrimiz bu ittifaqı bizə diktə edir”. TDT və bütövlükdə  bütün türk dünyası üç
mühüm sütun üzərində dayanır - iqtisadiyyat, siyasət və mədəniyyət.  Bu baxımdan da “Türk Dövrü” devizi
altında keçirilən tədbir dünyada baş verən geoiqtisadi və geosiyasi  fonunda  xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Ötən
bu illər ərzində  Təşkilatın hər üç istiqamət üzrə əməkdaşlıq münasibətləri inkişaf etmişdir.
Dünyadakı mövcud sistem böhran yaşayır və biz  yeni bir  mərhələnin  başlandığını müşahidə edirik.
 Və Türk Dövlətləri  yalnız birlikdə bu dəyişikliklərə hazır ola bilər.   Ötən bu illər ərzində birlik möhkəmlənib
və onu daha da qorumaq və gücləndirmək lazımdır. TDT  bundan sonra dünya gücləri ilə bərabər şəraitdə
əməkdaşlıq edəcəkdir. Bu fikri sammit zamanı üzvlər tərəfindən 12 sənədin imzalanması da təsdiq edir. 
Onların sırasında  ən mühüm sənədlərdən biri 2023-2027-ci illər üçün nəqliyyat kommunikasiyalarının
inkişafına dair Birgə Fəaliyyət Planıdır. Ümumiyyətlə, Türk Dövlətləri Təşkilatının 10-cu Zirvə Görüşü bu
qurumun tarixində dönüş nöqtəsi hesab etmək olar.
Mahir Tarverdiyev,
Sabirabad Dövlət Sosial-İqtisad Kollecinin direktoru