XX əsrdə Azərbaycan xalqı öz tarixində bir neçə dəfə faşizmlə mübarizədə iştirak edib, iki dəfə
faşizmə qarşı müharibələrdə qalib gəlib.
Belə ki, Azərbaycan xalqı 1941-1945-ci illərdə İkinci Dünya Müharibəsində Sovetlər Birliyinin
15 respublikasından biri olaraq alman faşizminə qarşı müharibə edən ittifaq millətləri ilə birlikdə
müharibədə iştirak edərək faşizm üzərində qələbənin əsas lokomotivlərindən birinə çevrilməyə nail
olub. 
Qəhrəman xalqımızın ümumilikdə 600 mindən çox oğul və qızı 1941-1945-cı illərdə İkinci
Dünya müharibəsində iştirak edib. Müharibə illərində göstərdikləri igidliyə görə 170 mindən çox əsgər
və zabitimiz müxtəlif orden və medallarla təltif edilib. Azərbaycanlı çağırışçı və könüllülərdən
formalaşdırılan 77-ci, 223-cü, 271, 396-cı, 402-ci və 416-cı milli atıcı diviziyaları Qafqazdan
Berlinədək şanlı döyüş yolu keçib. Xalqımızın qəhrəman övladları Moskva, Leninqrad, Kiyev,
Stalinqrad, Simferopol, Odessa və irili-xırdalı digər yüzlərlə yaşayış məntəqəsi uğrunda rəşadətlə
döyüşüblər. Qəhrəman azərbaycanlılar Polşa, Çexiya, Yuqoslaviya və digər ölkələrin azad olunmasında
da yaxından iştirak ediblər.
Həmin müharibədə qələbənin digər bir vacib amili də Abşeron yarımadasından çıxarılan
Azərbaycan nefti idi. Bütün çətinliklərə rəğmən, neftçilərimiz 1941-1945-ci illərdə İkinci Dünya
müharibəsi dövründə fədakarlıqla çalışaraq cəbhəni və sənayemizi yanacaqla təmin ediblər.
İkinci Dünya müharibəsi dövründə Azərbaycan alimləri tərəfindən yüksək oktanlı aviasiya
yanacağının kəşf olunması amili də xalqımızın Qələbəyə verdiyi əvəzsiz töhfələrindən biridir.
Akademik Yusif Məmmədəliyevin rəhbərliyi ilə aviasiya benzini almaq üçün yeni texnologiya
yaradılıb. Sovet aviasiyası məhz bu yanacağın hazırlanmasından sonra cəbhədə düşmənə ağır zərbələr
endirməyə müvəffəq oldu.
Həmin illərdə 100 növ kimya məhsulları, o cümlədən 36 növ yağ, 26 növ yandırıcı və partlayıcı
vasitə, 9 adda aviasiya benzini, 8 adda dizel yanacağının kütləvi istehsalına başlandı. Ümumiyyətlə,
müharibə illərində Azərbaycan neftçiləri ölkəyə 75 milyon ton neft, 22 milyon ton benzin və başqa neft
məhsulları veriblər. 1941-1945-ci illər müharibəsi zamanı Sovet İttifaqının sərf etdiyi neftin 70
faizindən çoxu, benzinin 80 faizi, motor yağlarının isə 90 faizi Azərbaycanın payına düşüb.
Ulu Öndər Heydər Əliyev 1941-1945-ci illər müharibəsi haqqında deyirdi: “Bu qələbənin
çalınmasında Azərbaycanın xüsusi rolu bir də ondan ibarətdir ki, Azərbaycan Respublikasının nefti o
vaxtlar həmin müharibənin uğurla aparılması üçün ən mühüm amillərdən biri olmuşdur”.
Faşizm üzərində qələbənin əldə olunmasında Azərbaycan övladlarının şücaəti, onların əvəzsiz
rolu hər zaman yüksək ehtiramla qəbul olunur. İki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüş
həmyerlimiz Həzi Aslanovun, həmçinin İsrafil Məmmədovun, Mehdi Hüseynzadənin, Gəray
Əsədovun, komandirinin həyatını xilas etmək üçün sinəsini düşmən gülləsinə sipər edən dənizçi Qafur
Məmmədovun, Leninqradın müdafiəsi zamanı 17 ölümcül yara almasına rəğmən təyyarəsini yerə
endirən Hüseynbala Əliyevin, qadınlarımızdan təyyarəçi Züleyxa Seyidməmmədovanın, snayperçi Ziba
Səlimovanın, gəmi kapitanı Şövkət Səlimovanın və başqa həmvətənlərimizin adları tarixə düşmüşdür.
Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi: “Biz tarixdə bu əlamətdar günə qayğı ilə yanaşır,
döyüş meydanında və arxa cəbhədə qələbəyə töhfə verənlərin xatirəsini ehtiramla yad edir, öz həyatları
bahasına dünyanı faşizmdən xilas etmiş zabit və əsgərlərin igidliklərinə hörmətimizi bildiririk”.
Bu şəxsiyyətlərin həyat yolunun kitablarda, filmlərdə, məktəblərdə, ictimai yerlərdə təbliğ
olunması yeni, müasir Azərbaycan gəncliyinin, övladlarımızın qəhrəman, vətənpərvər ruhda, vətənini
sevən, onun uğrunda canından belə keçməyə hazır mərd nəfərlər kimi yetişməsində töhfə oldu.
Həmin qəhrəmanlıq səlnaməsi XXI əsrdə, İkinci Dünya Müharibəsindən 75 il sonra bir daha
yazıldı. Məhz 2020-ci ildə Azərbaycanın müzəffər Ordusu, qəhrəman övladları, Ali Baş Komandan,
Böyük Sərkərdə İlham Əliyevin əmrini rəşadətlə yerinə yetirərək tarixi təkrarladılar, faşizm üzərində
bir daha Qələbə çaldılar, hər bir azərbaycanlıya canı qədər doğma olan Qarabağımızı işğaldan azad
etdilər.
Bu gün Azərbaycan tarixində istər 9 may, istərsə də 8 noyabr tarixləri faşizm üzərində
Qələbənin simvoluna çevrilib. Döyüşlərdə həlak olan qəhrəmanlarımız hər zaman yad edilir,
şəhidlərimizin ruhları yüksək ehtiramla anılır.
Murad Həsənli,
Sabirabad rayon Gənclər və idman idarəsinin baş məsləhəçisi